Nhà thờ Phát Diệm là một quần thể các nhà thờ Thiên Chúa giáo lớn tại thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Đây là một quần thể kiến trúc tôn giáo độc đáo nằm cách Hà Nội khoảng 120km về hướng Nam. Nhà thờ đá Phát Diệm được báo chí đánh giá là một trong những nhà thờ đẹp nhất Việt Nam, công trình lớn này được khởi công vào năm 1875 và đến năm 1898 thì cơ bản hoàn thành.

Mặc dù là nhà thờ Thiên Chúa giáo nhưng lại mô phỏng theo những nét kiến trúc đình chùa truyền thống của Việt Nam. Nhà thờ được xây dựng với trình độ kỹ thuật và điều kiện giao thông của những năm cuối thế kỷ XIX. Từ hướng Nam đi vào nhà thờ Phát Diệm gồm các phần: Ao hồ, Phương Đình, Nhà thờ Lớn, ba hang đá nhân tạo và Nhà thờ đá.

Tháp chuông ở cuối Nhà thờ, đến năm 1939, Đức Cha tiên khởi của Giáo hội Việt Nam là Giám mục Gioan Baotixita Nguyễn Bá Tòng đã cho xây thêm

• Ao hồ: Một hồ nước hình chữ nhật được kè đá xung quanh nằm trực diện với con đường từ thị trấn Phát Diệm dẫn vào nhà thờ. Giữa hồ là một hòn đảo trên đó có bức tượng Chúa.

• Phương Đình: Là một công trình kiến trúc cao 25m, rộng 17m, dài 24m gồm ba tầng được xây dựng bằng đá phiến, lớn nhất là tầng dưới cùng được xây dựng bằng đá xanh. Các vòm cửa bằng đá được lắp ghép đến trình độ tinh xảo. Giữa Phương Đình đặt một sập làm bằng đá nguyên khối, phía ngoài và bên trong là những bức phù điêu được khắc chạm trên đá hình ảnh chúa Jêsu và các vị thánh với những đường nét thanh thoát.

Tầng thứ hai của Phương Đình treo một trống lớn. Tầng ba treo một quả chuông cao 1,4m, đường kính 1,1m, nặng gần 2.000kg, quả chuông lớn ở Phương đình được đúc vào năm 1890. Một tiếng chuông vang xa được ví như cả ba tỉnh nghe thấy. Mái của nhà thờ Phát Diệm không cao vút kiểu ngọn tháp như những nhà thờ khác mà là mái cong thấp cổ kính như mái đình, mái chùa.

• Nhà thờ Lớn: Dài 74m, rộng 21m, cao 15m, có bốn mái với năm lối vào vòm đá được chạm trổ công phu, trong nhà thờ có sáu hàng cột gỗ lim nguyên khối, hai hàng cột giữa cao tới 11m, chu vi 2,35m, mỗi cột nặng khoảng 10 tấn. Gian thượng của thánh đường có một bàn thờ lớn làm bằng một phiến đá nguyên khối dài 3m, rộng 0,9m, cao 0,8m, nặng khoảng 20 tấn. Mặt trước và hai bên được chạm trổ các loài hoa đặc trưng của bốn mùa làm cho bàn thờ như được phủ một chiếc khăn màu thạch sáng. Hai phía bên nhà thờ có bốn nhà thờ nhỏ được kiến trúc theo một phong cách riêng.

• Nhà thờ đá: Có tên gọi như vậy vì tất cả mọi thứ ở nhà thờ này đều được làm bằng đá, từ nền, tường, cột, chấn song cửa... Phía trong được chạm nhiều bức phù điêu đẹp, đặc biệt là bức chạm tứ quý: tùng, mai, cúc, trúc, tượng trưng cho thời tiết và vẻ đẹp riêng của bốn mùa trong một năm. Đường nét khắc họa những con vật như sư tử, phượng sống động đến lạ thường.

• Ở phía bắc khu nhà thờ Phát Diệm có ba hang đá cách nhau khoảng 100m được tạo bằng những khối đá lớn nhỏ khác nhau còn giữ nguyên dáng vẻ tự nhiên. Trong đó, hang Lộ Đức là đẹp nhất. Trên các hang đá đều có các tượng lớn.

Mặt chính Nhà nguyện Kinh Thánh Giuse xây dựng năm 1896, nằm ở hướng Tây Nam

Đài sen ở sân trong, chung giữa Phương Đình và Nhà thờ Lớn

Từ cổng vào phía Đông nhìn thấy rõ mái của tòa tháp kiến trúc đặc trưng Phương Đình

Cột đá ở Phương Đình với họa tiết lá trúc và đốt trúc

Họa tiết hoa lá được khắc trên phiến đá tấm trang trí mặt tiền Nhà thờ Lớn

Tòa nguyện Đường Phương Đình trên tầng thứ ba có treo một quả chuông Nam vĩ đại, nặng gần 2 tấn, được đúc năm 1890. Gọi là “chuông Nam” được đánh lên bằng cây vồ rất lớn theo phương nằm ngang, để phân biệt với hầu hết các quả “chuông Tây” luôn luôn được kéo bằng dây theo phương dọc mà chúng ta quen gặp lâu nay ở các nhà thờ Công giáo

Nhà thờ Trái Tim Đức Mẹ (còn gọi là Nhà thờ Đá) xây dựng năm 1883 (phía trước mặt là Núi Sọ, xây năm 1898)

Nhà nguyện Thánh Phêrô xây dựng năm 1896 nằm ở hướng Tây Bắc

(Theo Doanh nhân Sài Gòn Cuối tuần)