Tại hội thảo "Quản lý và đầu tư xây dựng công trình ngầm đô thị" vừa được tổ chức  tại Hà Nội, hầu hết các ý kiến, tham luận của các đại biểu, chuyên gia đều có chung nhận định: Việt Nam đang thiếu tầm nhìn tổng thể về quy hoạch không gian ngầm đô thị và đang gây rất nhiều khó khăn, cản trở cho công tác quản lý cũng như công tác đầu tư về lĩnh vực này.

Thiếu tầm nhìn tổng thể

Theo PGS.TS. Lưu Đức Hải - Cục trưởng Cục phát triển đô thị, Bộ Xây dựng: “Vấn đề phát triển đô thị mặc dù đã được chú ý trong những năm gần đây, nhưng phát triển về chiều sâu, không gian ngầm thì dường như chưa được chú ý đến. Những điều này dẫn đến một thực trạng hết sức bất cập trong việc phát triển không gian ngầm đô thị - một xu thế mà chúng ta phải tính toán đến”.

Bất cập đầu tiên là công tác quy hoạch về công trình ngầm, trong thời gian vừa qua các cơ quan chức năng mới chỉ tập trung nghiên cứu phần không gian đô thị trên mặt đất, chứ chưa nghiên cứu đến phần không gian ngầm, dẫn tới thực trạng thiếu tầm nhìn tổng thể. Điều này sẽ khiến chính quyền, các cơ quan quản lý và nhà đầu tư gặp khó khăn, nghi ngại trong việc phát triển không gian ngầm đô thị vì "sợ đi trước khi có quy hoạch sẽ tạo ra những phức tạp sau này".

Việc thiếu một hành lang pháp lý với những quy định, quy chế, tiêu chuẩn cơ bản về công tác đầu tư xây dựng công trình ngầm đô thị cũng khiến các cơ quan chức năng và nhà đầu tư lúng túng… Nhiều công trình phải chờ đợi ý kiến của các ban ngành một thời gian rất lâu nhưng rồi vấn đề vẫn chưa giải quyết được.

PGS.TS Nguyễn Văn Hiệp - Phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM chia sẻ, bài học vừa xảy ra tại TP. Hồ Chí Minh cũng do chưa có quy hoạch ngầm: dự án đặt cống hộp thoát nước trên đường Cách Mạng Tháng Tám đã được phê duyệt, chuẩn bị đấu thầu triển khai thi công lại chồng với tuyến Metro số 2 đang hoàn chỉnh quy hoạch lần cuối. "Sự sơ hở thô thiển" này cũng may được phát hiện kịp thời, tránh lãng phí do lấp xuống, đào lên.

Cũng theo ông Hiệp, cả nước đã xây dựng rất nhiều hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị, gồm: cấp thoát nước, điện, viễn thông, chiếu sáng… nhưng việc quản lý sau nhiều năm vẫn là sự cát cứ của từng cơ quan được giao quản lý. "Sự quản lý manh mún đó đã dẫn đến tình trạng thiếu thông tin khi quy hoạch, thiết kế để đầu tư xây dựng những hạ tầng ngầm mới, không gian ngầm đô thị sắp đến. Điều này khiến tư vấn phải đi "gõ" nhiều "cửa" để mua thông tin, xin cung cấp chi tiết, tốn thì giờ, không khoa học mà chưa chắc thông tin đó đã cập nhật, chính xác tuyệt đối.

TS. Nguyễn Hồng Tiến – Phó Cục trưởng Cục hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng) cũng có quan điểm tương tự: Hà Nội và TP.HCM đang chuẩn bị xây dựng bãi đỗ xe ngầm nhưng do chưa có quy hoạch cụ thể nên việc lựa chọn địa điểm xây dựng còn gặp nhiều khó khăn hoặc không lường hết được các trở ngại có thể xảy ra, do đó khi thì cho phép đầu tư xây dựng, lúc lại thu hồi giấy phép, gây nản lòng các nhà đầu tư.

Thực tế, có nhiều vấn đề liên quan đến các công trình ngầm chưa có quy định cụ thể nên các cơ quan chức năng đôi khi phải “tuỳ nghi” trong các quyết định. Chính quyền các đô thị đang gặp vướng mắc rất lớn về quy hoạch và xử lý tình huống các công trình ngầm. Do đó, các nhà đầu tư cũng mất đi cơ hội hoặc phải rất vất vả nếu muốn tạo ra một không gian ngầm trong dự án của mình. Đồng thời tiến trình phát triển của không gian ngầm đô thị cũng phải đi rất chậm hoặc giậm chân tại chỗ.

Mới chỉ thực hiện giải pháp tình thế

Hiện nay, Hà Nội đang thực hiện dự án hạ ngầm đường dây thông tin, cáp điện ở một số tuyến phố chính với chi phí rất lớn. Tuy nhiên, theo TS Nguyễn Hồng Tiến, đó mới chỉ là giải pháp tình thế bởi vì việc ngầm hóa trên đơn giản là chôn xuống đất trong một ống gọi là cống hay bể ngầm, để thành phố đỡ bùng nhùng các đường dây rợ trên không, chào mừng Đại lễ 1000 năm Thăng Long…; chứ không thực hiện bài bản là xây hộp kỹ thuật lắp đặt đồng bộ toàn bộ các đường dây này.

Còn tại TP Hồ Chí Minh, nhiều tuyến cáp điện đã bố trí ngầm song mới chỉ đơn ngành quản lý và sử dụng, chưa mang tính đa ngành… Thực trạng bố trí các công trình hạ tầng kỹ thuật như trên đã và đang gây ảnh hưởng không nhỏ tới quá trình triển khai thi công, xây dựng và cải tạo nhiều công trình, đặc biệt là các công trình giao thông tại các đô thị.

Thực tế cho thấy, hầu hết các đô thị ở nước ta đều chưa lập được bản đồ hiện trạng tổng hợp các công trình hạ tầng kỹ thuật ngầm, trong khi mỗi công trình (cấp điện, nước, thông tin…) lại được quản lý bởi nhiều cơ quan khác nhau, lắp đặt bố trí ở các độ sâu khác nhau… Do đó, hiện tượng đào lên lấp xuống trên các con đường vẫn thường xuyên xảy ra, làm ảnh hưởng tới việc đi lại của người dân cũng như mỹ quan thành phố.

“Hiện tại, TP. HCM vẫn chưa xây dựng được bản đồ các công trình ngầm, nếu có thì đó chỉ là cục bộ và thậm chí không đầy đủ ở các cơ quan cấp, thoát nước, điện lực. Riêng mảng viễn thông, vẫn là đặt đường dây theo tuyến, bám vào các cột điện – phương án rẻ nhất, nhanh nhất, “bầy hầy” nhất, trở thành vô số mạng nhện trên đường phố như hiện nay, điều mà một đô thị văn minh không thể chấp nhận” - ông Hiệp nói.

Hầm cho người đi bộ đã được xây dựng tại Hà Nội, tuy nhiên mới đảm bảo chức năng giao thông là chính, chưa gắn nhiều với mục đích sử dụng công cộng, mặt khác chế tài xử phạt người đi bộ qua đường ở những nơi đã có hầm cho người đi bộ chưa nghiêm nên việc sử dụng, khai thác các hầm này còn nhiều hạn chế, không an toàn, thường xuyên vắng khách.

Tại Hà Nội, hầm đường ô tô trong đô thị mới được xây dựng trước cổng Trung tâm Hội nghị Quốc gia đang hoạt động, hầm tại nút giao Kim Liên – Lê Duẩn mới thông xe kỹ thuật, tuy nhiên nhiều công trình đi kèm vẫn còn đang thi công và thời gian thi công kéo dài ảnh hưởng rất lớn đến giao thông và sinh hoạt của dân cư tại khu vực này.

Rất cần có quy hoạch đồng bộ

Theo PGS.TS. Lưu Đức Hải, việc phát triển công trình đô thị ngầm trong đô thị không chỉ là giao thông ngầm mà nó còn bao gồm rất nhiều hạng mục công trình khác như: hệ thống nhà ga và đường tải điện ngầm, gara ôtô và bãi đỗ xe ngầm, hầm giao thông đường bộ, tầng hầm nhà cao tầng… Việc phát triển thành phố dưới mặt đất, sẽ góp phần quan trọng trong việc trả lại bề mặt trái đất cho thiên nhiên nguyên thuỷ.

Bởi vậy, ở tầm vĩ mô, Nhà nước và các Bộ, ngành chức năng cần có một chiến lược tổng thể về việc phát triển, khai thác không gian ngầm đô thị, đặc biệt là các đô thị lớn để có kế hoạch hợp lý trong việc đầu tư khai thác không gian ngầm phục vụ hài hoà cho các mục đích phát triển đô thị.

Trong thời điểm khởi đầu cho việc hình thành không gian đô thị ngầm tại Việt Nam như hiện nay, công tác quy hoạch chính là điểm mấu chốt. Do đó, nó cần phải được xác định như một nhiệm vụ trọng tâm, trong đó, công tác quy hoạch hệ thống giao thông ngầm phải được đặt ở vị trí đặc biệt.

Còn theo các chuyên gia, quy hoạch dưới lòng đất rất phức tạp, bởi ngoài việc phải sử dụng kỹ thuật phức tạp, hiện đại, liên quan đến nhiều chuyên ngành như địa chất, thủy văn, xây dựng, văn hóa, lịch sử… với đội ngũ chuyên gia có trình độ chuyên môn cao, còn phải có nguồn lực về tài chính rất lớn và quan trọng nhất là tầm nhìn của các nhà quy hoạch. Đô thị càng hiện đại, quy mô đặc biệt (như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh), không gian ngầm càng phức tạp, khi thực hiện sẽ phải chi một khoản đầu tư lớn trong xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị. Tuy nhiên, Nhà nước cần có chiến lược đi trước một bước, đầu tư kinh phí để nghiên cứu lập quy hoạch mới một cách bài bản, nhằm tạo điều kiện cho việc phát triển không gian ngầm trong tương lai.

Có thể nói, việc phát triển hệ thống không gian ngầm, công trình ngầm ở Việt Nam nói chung và các đô thị lớn nói riêng là khá mới mẻ nên các quy định pháp luật để điều chỉnh chưa đầy đủ là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, trước xu hướng phát triển các công trình ngầm như hiện nay, Nhà nước cần nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện chiến lược phát triển cũng như khung pháp lý để điều chỉnh các quan hệ mới phát sinh này.

Theo ĐCSVN