Trong một công trình một bộ cửa muốn hoạt động được phải nhờ đến các bản lề liên kết cánh cửa với khung bao cửa (treo cửa lên). Trong bài viết này chúng tôi chỉ đề cập đến các loại bản lề phục vụ cho bộ cửa chính, cửa đi, cửa phòng, cửa toilet...chứ không đề cập đến bản lề phục vụ cho các đồ dùng furniture: đồ nội thất dùng trong nhà: Tủ bếp, tủ quần áo...

Bản lề để treo cửa lên có rất nhiều loại như bản lề lá, bản lề cối, bản lề chống kích (bẩy) cửa lên, bản lề tự động kéo cửa trở lại (bản lề nâng, bản lề xoay 2 chiều, pivot...).

Một bộ cửa khi bản lề được lắp ráp đúng kỹ thuật, sẽ hoạt động tốt và phối hợp với bộ khóa cửa sẽ tạo nên một bộ cửa an toàn, bền bỉ.

Bản lề lá đồng thau 5 x 3 x 4 - 4 bạc đạn    

Bản lề chống kích (bẩy) cửa lên

Bản lề cối

Bản lề nâng

Tuy nhiên cách gắn các bản lề này lên cửa đều theo một nguyên tắc chung.

1. Cách lựa chọn bản lề cho phù hợp với cánh cửa.

a. Chất liệu: Chất liệu làm bản lề rất đa dạng: Hợp kim (Al+Zn hay Atimon), nhôm (Al), sắt (Fe), sắt khử từ (Inox 201), Inox 304, đồng thau, thép chịu lực... Một bản lề được xem là đạt tiêu chuẩn khi nó đạt các yêu cầu sau:

- Chất liệu bền vững (không bị oxy hóa, rỉ, sét, nứt, gãy, dễ bị bào mòn...)

- Độ bền cao:
+ Phục vụ một khoảng thời gian rất dài theo tuổi thọ của bộ cửa và tuổi thọ của công trình (nhiều công trình trên 100 năm).
+ Giúp bộ cửa không bị xệ, cạ nền, gây hư hại tới bộ cửa và các phụ kiện khác đính trên cửa, cũng như ảnh hưởng tới khóa cửa (bộ khóa cửa hoạt động tốt, tuổi thọ cao phụ thuộc rất nhiều vào độ tốt của bộ cửa).

- An toàn cao: Chống lại việc kích (bẫy) bản lề. Kẻ trộm tay nghề cao thường đột nhập vào nhà qua đường bản lề, chứ không phải qua đường khóa cửa như nhiều người thường nghỉ (vấn đề an toàn khi gắn bản lề chúng tôi sẽ trình bày ở mục cách gắn bản lề lên cửa).

Khác với Châu Âu, Việt Nam là vùng đất nhiệt đới , mưa nhiều, nắng nhiều, độ ẩm cao, khắp các tỉnh thành Việt Nam đa số đều nằm ven biển, mưa bão nhiều, độ mặn cao từ nước biển, độ phèn (PH) trong nước cao, nên các thiết bị cũng như vật dụng chất liệu rất dễ bị biến đổi, vì vậy người sử dụng tại Việt Nam rất thích dùng bản lề Inox 304, đồng thau, vừa có độ bền cao, vừa tạo độ thẩm mỹ rất đẹp.

Chú ý:
Inox 304 tốt không bị gãy, nứt, rỉ, sét, oxy hóa khác với Inox 201 (nam châm không hít nhưng bản chất thực sự chỉ là sắt khử từ vẫn bị oxy hóa, sét, rỉ, gãy như kim loại sắt bình thường).
Đồng thau tốt khác với đồng thau kém chất lượng. Đồng thau chất lượng kém tỉ lệ nhôm kẽm pha với đồng quá nhiều, dễ bị gãy, nứt, chịu lực kém khi bo (treo) cửa.

b. Màu sắc – kiểu dáng – phong cách kiến trúc:

Tùy theo phong cách kiến trúc của công trình. Chất liệu, màu sắc, hoa văn của bộ cửa, phong thủy của căn nhà mà người kiến trúc sư sẽ chỉ định nên sử dụng loại bản lề nào cho phù hợp.

Chú ý:

- Những công trình mang phong cách hiện đại (Mỹ, Singapore...) thường dùng bản lề Inox 304, ngoài độ bền nó còn thể hiện một phong cách mạnh mẽ, cứng, chắc, khỏe, hiện đại.

- Những công trình mang phong cách cổ điển, công trình nhiều đường nét, nhiều văn hoa, nhiều điểm nhấn (Pháp, Ý, Tây ban nha, Thổ nhĩ kỳ...) thường dùng bản lề đồng thau hoặc có hoa văn trên bản lề.

c. Độ nặng nhẹ của bộ cửa: Sức nặng của bộ cửa được tính theo mômen lực quay theo phương thẳng đứng. Bộ cửa càng cao hoặc càng rộng sẽ sử dụng loại bản lề có tải trọng tương thích.

- Có 2 tiêu chuẩn bản lề thông dụng trên thị trường Việt Nam (ở các nước còn rất nhiều tiêu chuẩn khác) mà người thợ bo cửa thường sử dụng.

- 4x3x3: Bản lề có độ cao 100mm (1 tấc) dầy 3mm (3ly), độ rộng cách bản lề 30mm (3 phân). Thường dùng cho những bộ cửa có độ cao không quá 2100mm và chiều rộng nhỏ hơn 950mm như cửa chính nhỏ, cửa đi, cửa phòng, cửa toilet, cửa sổ...

- 5x3x3: Bản lề có độ cao 130mm (1tấc3) dầy 3mm (3ly), độ rộng cách bản lề 30mm (3 phân). Thường dùng cho những bộ cửa có độ cao trên 2100mm và chiều rộng lớn hơn 950mm như cửa mặt tiền, cửa chính...

2. Cách gắn bản lề lên một cánh cửa:

Thông thường trên một cánh cửa chúng ta gắn 3 bản lề. Khi gắn người thợ cần chú ý các điểm sau:

- Kiểm tra kỹ khung bao xem nó có thật sự vuông góc với mặt cốt nền hay chưa (rất quan trọng).

- Kiểm tra cánh cửa xem nó có thật sự ke tại 4 góc cửa (vuông góc) và những thanh đố ngang, đố dọc của cánh cửa có thật sự liền lạc, khớp, vuông góc với nhau không (không được cong, nhót, vênh..).

- Rà kỹ cánh cửa lên khung bao xem hai bên có độ lồi, lõm, chênh bề mặt với nhau không, nếu chưa đạt chúng ta phải bào sửa lại (việc này có thể kiểm tra bằng mắt thường, tay sờ và có thể dùng máy sensor bằng tia hồng ngoại hổ trợ).

- Sau khi các bước trên đã kiểm tra xong chúng ta mới bước vào giai đoạn đục và gắn bản lề lên cửa, treo lên khung bao theo nguyên tắc.

- Ba bản lề phải luôn nằm trên một đường thẳng (3 điểm thẳng hàng).

- Bản lề số 1 (đầu tiên) cách đầu cánh (top) 10 đến 12cm, bản lề số 2 (bản lề cuối cánh) cách cuối cánh cửa (bottom) từ 10 đến 12cm, bản lề còn lại (bản lề số 3) nằm khoảng giữa bản lề số 1 với bản lề số 2.

Cách gắn bản lề trên một cánh cửa

Chú ý:

- Bản lề số 1(đầu cánh) là bản lề chịu lực nhiều nhất trong một cánh cửa (momen quay theo phương thẳng).

- Bản lề thứ 3 (ở giữa) chỉ có tác dụng giữ cánh cửa không bị đảo khi mở.

- Nên sử dụng ốc, vít của các chính hãng có sẵn trong hộp bản lề, nhà sản xuất đã tính toán về độ lớn, độ dài, bước răng của từng con ốc, vít sao cho nó chịu lực tốt nhất khi treo cửa (nhớ khoan mồi, đường kính mũi khoan nhỏ hơn con vít bản lề).

- Độ hở cánh cửa so với mặt nền từ 3 đến 5mm (xem nhà có trải thảm hay không). Độ hở lớn quá sẽ bất tiện cho người sử dụng (tiếng ồn, ruồi, muỗi, gián chui vào). Độ hở nhỏ quá sẽ rất dễ làm cánh cửa cạ nền (công trình có độ sụt, lún tự nhiên trong tiêu chuẩn cho phép).

Tóm lại một bộ cửa được xem là bo (treo) lên khung bao tốt, khi cánh cửa được mở ra và đóng vào một cách nhẹ nhàng, không bị giựt ngược, không bị sượng và bề mặt giữa khung bao và đố cửa (4 đố xung quanh cánh cửa) tạo thành một mặt phẳng liền lạc (không lồi, lõm, nhấp nhô...).

Chú ý về độ an toàn cho bộ cửa:

- Chúng ta nên đục bản lề theo hướng cánh cửa mở vào trong lòng nhà (phòng), để chống lại việc kẻ trộm đục cốt, cắt cốt bản lề đột nhập (cốt bản lề khi đã được đục ra, cho dù cửa vẫn khóa, kẻ trộm vẫn có thể dịch cánh cửa ra bên phía bản lề và đột nhập vào).

- Theo phong thủy, cánh cửa mở vào chúng ta luôn ở trạng thái đón khách, đón đối tác, ngược lại khi cánh cửa mở ra ngoài chúng ta vô tình đuổi khách ra ngoài...
bản lề, bản lề cao cấp, bản lề đồng, bản lề inox

Cánh cửa được mở vào phía trong lòng nhà (phòng)

- Trong trường hợp vì không gian trong nhà hoặc trong phòng quá hẹp, phải mở cánh cửa ra hướng ngoài, lúc này chúng ta phải dùng một loại bản lề chuyên dùng chống bẫy cánh cửa (các bộ cửa vòng ngoài căn nhà rất quan trọng trong việc đảm bảo an toàn cho ngôi nhà).

Ghi chú:

- Khi dùng bản lề cho các công trình cao ốc, khách sạn, nhà máy... chúng ta phải phân biệt rõ nên dùng loại bản lề nào cho từng vị trí thích hợp như cửa phòng làm việc, cửa phòng kỹ thuật, cửa chống cháy, cửa thoát hiểm ...Tùy theo yêu cầu của công trình mà bản lề có thể chống cháy được 30 phút, 1 giờ, 3 giờ...

- Các loại bản lề được nêu ở trên đều phục vụ cho các loại cửa gỗ, cửa chống cháy, cửa nhôm, cửa sắt, cửa nhựa...

- Bản lề tốt, lắp ráp đúng kỹ thuật sẽ làm cho bộ cửa bền bỉ, an toàn, giúp cho bộ khóa cửa hoạt động tốt và giúp cho toàn công trình được an toàn và ngược lại.
Khi sơn, phết, phủ PU nên che chắn kỹ giúp bản lề giữ được độ thẩm mỹ cao thể hiện đúng mong muốn của người kiến trúc.

- Khi sử dụng nên hỏi kỹ người bán đó là loại bản lề được làm bằng chất liệu gì, khả năng chịu tải, xem coi có phù hợp với công trình của mình hay không.-

- Bản lề lá có ưu điểm là rất bền, đẹp, chịu lực cao, mở cửa không phát ra tiếng kêu nhờ trên bản lề có các bạc đạn hổ trợ (bản lề của các chính hãng khóa cửa cao cấp thường có 4 bạc đạn, trong mỗi bạc đạn có khoảng 25 viên bi). Khuyết điểm của bản lề lá là mỗi lần tháo cửa ra khỏi khung bao phải thay luôn một bộ ốc, vít mới với phi (đường kính) lớn hơn ốc, vít cũ.

Bạc đạn trợ lực cho bản lề lá

- Bản lề cối thường hay làm cho cánh cửa bị xệ, cạ nền sau một thời gian ngắn sử dụng do hai trục tròn của cánh bản lề tác động trực tiếp lên nhau (trên cây cốt bản lề) và vì không có bạc đạn hổ trợ nên rất mau bị bào mòn, dẫn đến tình trạng xệ cửa và phát ra tiếng ồn, cọt, kẹt...

- Đối với bộ cửa cần phải gắn 4, 5, 6 ...bản lề trên một cánh cửa (cửa quá khổ), chúng ta cũng theo nguyên tắc.

- Bản lề đầu tiên và bản lề cuối cùng cách đầu cánh và cuối cánh từ 10 đến 12cm. Bản lề thứ 3 cách bản lề đầu (số 1) cũng từ 10 đến 12cm, những bản lề còn lại được chia đều gắn giữa bản lề số 3 và bản lề cuối cánh.

- Trường hợp cửa 4 cánh, trong đó hai cánh gần khung bao cần gắn chốt âm để tăng độ an toàn, ta có thể xê dịch bản lề để gắn chốt.

(Tân Việt - Theo Olympia Group)